2017 wordt het derde jaar van het opkoopprogramma van de ECB en het derde jaar dat de Nederlandse tienjaarsrente onder de één procent staat. De extreem lage rente raakt de winstgevendheid van de bancaire sector, maar de situatie blijkt vooralsnog te hanteren. Zeker voor Nederlandse banken.
Terwijl de tienjaarsrente onder de nul procent zakte, werd vorig jaar gewaarschuwd voor uitholling van bankresultaten. De Nederlandsche Bank (DNB) nam het onderwerp in het najaar nog op in het overzicht financiële stabiliteit.
In dit rapport verwijst DNB onder meer naar een studie die vorig voorjaar werd gedaan door economen van de Amerikaanse Fed. Van dit soort studies zijn er meer. Ze laten zien dat de rente-inkomsten bij banken in een situatie van lage rente gevoeliger zijn voor een rentedaling dan in een situatie met ‘gewone’ rente.
Anders gezegd, als de rente één procentpunt daalt terwijl de rente al laag is, heeft dit meer impact dan als de rente één procentpunt daalt bij een hogere rente. In theorie zou de rentemarge juist ongevoelig zijn voor dit soort bewegingen. Terwijl banken aan de ene kant minder rente-inkomsten hebben, hebben ze aan de andere kant ook minder rentekosten.
De verklaring dat dit bij lage rente niet op gaat is vrij eenvoudig. Het is vrijwel niet mogelijk om de rente op spaargeld onder de nul procent te laten zakken.
Toch lijkt het met de totale impact nog wel mee te vallen. Het is ook weer niet zo dat de rente-inkomsten verdampen. Een blik op de ontwikkeling van de rentemarge van Amerikaanse banken sinds midden jaren tachtig laat dit zien.
Terwijl de tienjaarsrente zakt van ver boven de tien procent naar een historisch lage twee procent, zakten de rentemarges van banken inderdaad mee. De daling is echter in de orde van één procentpunt. In het derde kwartaal van vorig jaar resteerde nog drie procentpunt rentemarge.
Dat het voorlopig nog wel los loopt met de schade blijkt ook uit de situatie in eigen land. DNB refereerde in zijn rapport ook aan de stresstesten die begin 2016 zijn gedaan. Daaruit kwam naar voren dat de netto rente-inkomsten van de Nederlandse banken in een neutraal scenario met ruim 15 procent zullen dalen de komende jaren.
Op het niveau van de individuele Nederlandse grootbanken is dit ook te zien. Rabobank en ING penden voor de periode 2016 tot en met 2018 dalingen van de rente-inkomsten met circa tien procent neer. ABN Amro voorspelde zelfs een daling met bijna een derde.
De ontwikkelingen het afgelopen jaar geven echter aanleiding om deze voorspellingen met een korrel zout te nemen. De rente-inkomsten bij ABN Amro zouden in 2016 namelijk al met acht procent zakken. In werkelijkheid stegen deze de eerste negen maanden van het jaar juist met drie procent. Hetzelfde geldt voor ING.
Al met al is lage rente niet goed voor bankresultaten. Daar staat tegenover dat het de inkomsten eerder uitholt, dan helemaal onderuit haalt. Geen reden om te wanhopen over het bancaire verdienmodel.
Daar komt bij dat aan de periode van extreem lage rente wellicht een eind gaat komen. De tienjaarsrente in Nederland en Duitsland staat weer duidelijk boven de nul. Er zijn tekenen dat de inflatie in de eurozone aantrekt. Daar hoort een verdere stijging van de de rente bij.