De ‘Fed’ verhoogde de rente deze week met een kwart procentpunt. Het was de derde verhoging in 2017 en de vijfde sinds eind 2015. In twee jaar tijd is het belangrijkste rentetarief 1,25 procentpunt gestegen.

In historisch perspectief is dat een laag tempo. In de vorige ronde renteverhogingen in het midden van het vorige decennium steeg de rente in twee jaar tijd (2004 tot 2006) van 1 naar 4 procent.

In de ronde daarvoor, in aanloop naar het klappen van de internetzeepbel, ging de rente in anderhalf jaar van 4,6 naar 6,5 procent. Nog veel verder terug in de tijd, eind jaren vijftig, maakte de rente een sprong van 0,6 naar 4 procent in nog geen anderhalf jaar.

Scherpe renteverhogingen zijn dus de regel, de huidige langzame en geleidelijke verhoging is een uitzondering. De Fed heeft terwijl het de rente verhoogde altijd gezegd dat het scherp zou kijken naar de situatie in de economie die herstelde van de financiële crisis. De trage renteverhogingen zijn daarmee in feite onderdeel van het crisisbeleid.

De Fed is afgelopen jaren wel bezig geweest om alle crisismaatregelen terug te draaien. Het opkoopprogramma is langzaam afgebouwd. Inmiddels is de centrale bank zelfs bezig om de balans te verkleinen door de opbrengst van aflopende obligaties niet opnieuw te investeren.

Een logische volgende stap zou een versnelling van de renteverhogingen zijn. Pas als de Fed die doorvoert is het weer echt ‘back to normal’. Voor een scherpe stijging van de rente is wel een periode van sterke economische groei en vooral stijgende prijzen nodig, anders wordt het herstel mogelijk teveel de kop ingedrukt.

Er zijn veel signalen dat de economie in de VS aantrekt. De groei lag de laatste twee kwartalen voor het eerst sinds 2012 twee kwartalen boven de 3 procent en uit indicatoren blijkt dat consumenten en ondernemers lang niet zo positief zijn geweest.

Goldman Sachs houdt er inmiddels rekening mee dat er volgend jaar niet drie, zoals alom verwacht, maar vier renteverhogingen komen. Daarbij wijst de zakenbank op de krappe arbeidsmarkt en de inflatie.

Vier renteverhogingen in een jaar is nog aanzienlijk langzamer dan de voorbeelden uit het verleden, maar begint al in de richting te komen. Op een dergelijke versnelling volgt uiteindelijk natuurlijk een recessie en een flinke daling van aandelenmarkten. Tenminste, dat gebeurde de vorige twee keer en ook eind jaren vijftig.

Als dat gebeurt, zal de Fed de rente in korte tijd weer scherp verlagen. Ook dat hoort dan bij normaal beleid van de centrale bank, die beleggers doorgaans liever niet te veel verrassen.


ECB is nog niet zover

De Europese Centrale Bank (ECB) is nog niet zo ver. Die bevestigde vandaag juist dat zij de rentes voorlopig nog stabiel wil houden op het huidige zeer lage niveau rond het nulpunt. De ECB zei ook dat zij de obligatieaankopen nog voortzet: vanaf januari zal voor 30 miljard euro per maand aan staats- en bedrijfsobligaties worden opgekocht.

Dat is wel de helft van het bedrag dat tot eind dit jaar op maandbasis nog zal worden gekocht. Het nieuwe opkoopprogramma loopt tot september 2018, waarna het bedrag waarschijnlijk verder zal worden verlaagd.