Namens gedupeerde beleggers is de VEB in actie gekomen. Op verschillende fronten werd gestreden voor de belangen van onteigende effectenbezitters. Inmiddels gaat het nog om twee procedures: de schadeloosstellingsprocedure en de enquêteprocedure.  

De schadeloosstellingsprocedure is gericht op de waarde van de SNS-effecten (zowel de onteigende aandelen als de onteigende obligaties en andere achtergestelde effecten) op het moment van nationalisatie op 1 februari 2013. In de enquêteprocedure is onderzoek gedaan naar mogelijk wanbeleid bij SNS voorafgaand aan de nationalisatie. Eind november heeft de Ondernemingskamer helaas geoordeeld dat geen sprake is geweest van wanbeleid, maar dat betekent niet dat compensatie van gedupeerde beleggers helemaal uit beeld is.  

Een overzicht van de twee procedures, en de mogelijkheden die er nu nog zijn voor het vervolg van de VEB-actie SNS Reaal. 

Schadeloosstelling 
Wat was de waarde van de SNS-aandelen op het moment van de nationalisatie? De beschikking van de Ondernemingskamer van 11 februari 2021 gaf hierover eindelijk duidelijkheid: 0,0 euro. Er is wel een vergoeding vastgesteld voor (achtergestelde) obligaties en andere effecten, van in totaal ruim 804 miljoen euro.  

Voor de onteigende aandeelhouders was de uitspraak erg teleurstellend; de beurskoers was op het moment van onteigening namelijk hoger dan nul. In een eerdere beschikking besliste de Ondernemingskamer dat voor de hoogte van de schadeloosstelling moet worden beoordeeld welk bedrag onteigende effectenbezitters zouden hebben gekregen als SNS niet was genationaliseerd, maar in staat van faillissement zou zijn verklaard.  

Volgens de Hoge Raad kan bij die wijze van waardebepaling de beurskoers niet als uitgangspunt worden genomen. Mogelijk waren niet alle relevante feiten en omstandigheden op 1 februari 2013 bekend bij beleggers, en bij de koersvorming kan sprake zijn geweest van speculatieve elementen.  

Evenwel betekende de beschikking van februari 2021 nog niet het einde van de procedure. De schadeloosstelling zou volgens de wet pas vier weken nadat de beschikking van de Ondernemingskamer definitief vaststaat betaalbaar zijn. De Staat ging in cassatie en daarmee werd de uitbetaling opgeschort. Naar verwachting volgt in januari 2023 het oordeel van de Hoge Raad. De advocaat-generaal adviseerde in de zomer van 2022 om de beschikking in stand te laten en waarschijnlijk zal de Hoge Raad dat advies overnemen. In dat geval zal binnen vier weken daarna alsnog de uitbetaling volgen.  

Enquêteprocedure  
Naast de schadeloosstelling is de VEB een enquêteprocedure gestart, zodat onderzoek kon worden gedaan naar mogelijk wanbeleid bij SNS voorafgaand aan de nationalisatie. Zijn beleggers goed geïnformeerd door SNS Reaal in aanloop naar de onteigening? Is beleggers koersgevoelige informatie onthouden? Die vragen moesten beantwoord worden. 

De Staat en SNS stelden dat de VEB niet gerechtigd was om het onderzoek te verzoeken, om de simpele reden dat de VEB en haar achterban geen aandeelhouder meer waren. Volgens de Hoge Raad verloren de aandeelhouders met de onteigening evenwel niet het recht van enquête. De zaak werd vervolgens weer aan de Ondernemingskamer voorgelegd, die uiteindelijk besloot dat er een onderzoek moest komen.  

Enquêteonderzoek 
Het onderzoek kende één grote beperking. De plotselinge aankoop van Property Finance in 2006 – later door cfo Ference Lamp een "nucleaire bom" genoemd – werd niet bij het onderzoek betrokken. De beslissing tot overname van Property Finance was voor de Ondernemingskamer geen gegronde reden om aan een juist beleid te twijfelen. “Dat achteraf, met kennis van de ontwikkelingen sinds 2006, kan worden vastgesteld dat de overname van Property Finance ongelukkig is geweest, betekent niet dat die beslissing indertijd onverantwoord was. […] SNS Reaal heeft due diligence onderzoek laten doen op een wijze die aan de (destijds) gebruikelijke maatstaven voldeed.” 

De drie door de Ondernemingskamer benoemde onderzoekers uiten in hun enquêterapport forse kritiek op bestuurders en commissarissen van SNS. Ze zijn zeer kritisch op de gang van zaken rond de integratie van Property Finance. “Onderzoekers twijfelen er niet aan dat, als Property Finance indertijd niet gekocht zou zijn, het niet tot nationalisatie gekomen zou zijn.” 

De onderzoekers sluiten tegelijk niet uit dat “als alles bij Property Finance op orde was geweest, SNS Reaal, evenals andere financiële instellingen, ook in de problemen zou kunnen zijn gekomen”. 

Niet op orde 
Andere pijnpunten zijn wat de onderzoekers betreft “de gebreken die bleken te kleven aan de interne controle en het beheersingsniveau bij Property Finance die tot verliezen hebben geleid; de welwillendheid bij Property Finance om kredieten te (blijven) verlenen aan financieel zwakke relaties […] en de kredietdossiers die niet altijd op orde bleken.” Verder is er kritiek op de onjuiste berichtgeving op een aantal punten in de jaarstukken van SNS Reaal en was er een aantal momenten waarop beleggers niet goed zijn geïnformeerd.  

Voor de VEB gaf het onderzoek voldoende redenen om de Ondernemingskamer te verzoeken om wanbeleid vast te stellen.  

Geen wanbeleid  
In haar beschikking van 30 november 2022 stelt de Ondernemingskamer vast dat geen sprake was van wanbeleid. De door SNS Reaal, zijn bestuurders en commissarissen gemaakte fouten betreffen volgens de Ondernemingskamer beleids- of inschattingsfouten die “noch ieder voor zich, noch in onderling verband en samenhang beschouwd, de conclusie kunnen rechtvaardigen dat sprake is geweest van een handelen of nalaten in strijd met elementaire beginselen van verantwoord ondernemerschap”.  

Over de door SNS en zijn bestuurders gemaakte fouten is de Ondernemingskamer mild. “Dat mag niet verbazen, gelet op de duur van de onderzoeksperiode en de uiterst roerige tijden waarin het bestuur en de raad van commissarissen van SNS Reaal hebben geprobeerd de onderneming op juiste koers te houden en van de ondergang te redden. Dat zij daar uiteindelijk niet in zijn geslaagd, betekent nog niet dat hun een verwijt kan worden gemaakt.”  

De Ondernemingskamer komt net als de onderzoekers tot het oordeel dat beleggers niet altijd goed geïnformeerd zijn. Toch leidt dat niet tot de conclusie wanbeleid. De Ondernemingskamer doet daarbij een beroep op een Europese Verordening die pas in 2016 van kracht werd. Op basis daarvan kan de openbaarmaking van koersgevoelige informatie onder bepaalde voorwaarden bij systeembanken worden uitgesteld. “Weliswaar was de Verordening eind 2011 nog niet in werking getreden, maar [dit artikel] is juist met het oog op de uitzonderlijke situatie die zich ten tijde van de financiële crisis had voorgedaan in de Verordening opgenomen, en dat werpt […] haar schaduw ‘achteruit’.”  

Voor de onteigende beleggers is dit bijzonder tegenvallend, zeker omdat de Hoge Raad in de schadeloosstellingsprocedure oordeelde dat mogelijk niet alle relevante feiten en omstandigheden op het moment van onteigening bekend waren.  

Aansprakelijkheidsprocedures 
Het stempel wanbeleid is niet alleen een diskwalificatie, het vormt ook een bouwsteen voor de aansprakelijkheidsvordering die bij de ‘gewone’ civiele rechter moet worden ingesteld. Het belang hiervan moet echter ook niet worden overschat. Wanbeleid betekent niet per definitie aansprakelijkheid en vice versa. De civiele rechter zal tot een zelfstandig oordeel moeten komen op de aansprakelijkheidsvorderingen.  

De VEB had graag gezien dat de Ondernemingskamer het door SNS Reaal gevoerde beleid voorafgaande aan de nationalisatie had gekwalificeerd als wanbeleid. Dat dit niet gebeurd is, betekent echter niet dat een aansprakelijkheidsprocedure per se kansloos is. 

VEB-actie SNS Reaal 
De VEB weegt bij het ter perse gaan van dit nummer van Effect de kansen van een aansprakelijkheidsprocedure af. Op de website van de VEB wordt u op de hoogte gehouden van het vervolg in deze actie.