Overal aanwezig, onmisbaar en onzichtbaar. We hebben het over chips. Zonder halfgeleiders valt alles stil en functioneert geen koelkast, telefoon, drone, auto, AI-model of raket. De vraag naar rekenkracht explodeert. En daarmee ook de noodzaak om alsmaar snellere, kleinere en energiezuinigere chips te produceren. Over de hele wereld verrijzen nieuwe productieschuren, van Arizona tot Dresden, gesteund door miljarden aan subsidies.

Maar achter de schermen voltrekt zich een ander soort machtsstrijd. Niet tussen chip-ontwikkelaars als Nvidia, AMD, ARM of Broadcom, maar tussen de bedrijven die de machines leveren om die chips überhaupt te kunnen maken. Zó complex, zeldzaam en kostbaar, dat slechts een handvol spelers de dienst uitmaakt. Het zijn misschien wel de meest onmisbare bedrijven ter wereld. 

Effect duikt in deze welhaast stille groeimotor van de wereld. Hoe wordt een chip gemaakt, welke spelers vervullen een sleutelrol en waar liggen de échte verdienkansen voor beleggers?

Groeiversnelling  
De markt – bekend als wafer fabrication equipment (WFE) – is het fundament van de mondiale chipindustrie. In zes jaar tijd is deze bijna verdubbeld tot ruim 100 miljard dollar, en sectorkenners menen dat de groei pas net begonnen is. 

Twee krachten jagen de groei aan: technologie en geopolitiek. Chips worden steeds slimmer en zijn overal, van smartphones tot AI-datacenters. Techreuzen Amazon, Google, Meta en Microsoft bouwen in hoog tempo nieuwe datacenters en dat vraagt om geavanceerde chips, fabrieken én machines.

Tegelijk willen overheden hun chipproductie terughalen naar eigen land. China, de VS, Europa en Japan pompen miljarden in hun eigen industrie. Door deze ‘onshoring’ worden chips op meer plekken, maar in kleinere volumes gemaakt. Dat maakt méér machines noodzakelijk. Chipmakers geven daardoor een groter deel van hun omzet uit aan chipapparatuur.

Volgens dataverzamelaar TechInsights groeit de vraag naar chipmachines daardoor met gemiddeld 8,5 procent per jaar: van 104 miljard dollar in 2024 naar ruim 156 miljard dollar in 2029. Veel sneller dan de mondiale economie.

De nieuwe megafabrieken die verrijzen – van Berlijn en Japan tot Arizona – moeten worden gevuld met chipmachines. Die gaan naar grote chipmakers zoals Intel, Samsung en Infineon, die zelf ontwerpen én produceren, maar ook naar zogenoemde foundries zoals TSMC. Het Taiwanese bedrijf maakt chips in opdracht van anderen, zoals Apple, AMD, Broadcom en Nvidia. 

Het gaat daarbij vooral om rekenchips (logic), die nodig zijn voor AI, 6G en zelfrijdende auto’s. Daarnaast zijn er geheugenchips (memory) van spelers als SK Hynix, Samsung en Micron. Die chips slaan data op en worden gebruikt in telefoons, pc’s en datacenters.



Vijf stappen, vijf marktleiders
Een chip lijkt misschien een eenvoudig zwart blokje, maar achter dat stukje silicium schuilt een van de meest complexe productieprocessen ter wereld. Van een kale wafer naar een krachtige chip die miljarden transistoren bevat. Zo heeft een chip in een iPhone al snel 10 miljard transistoren per vierkante centimeter. In elke stap van het proces om tot die chips te komen, zijn gespecialiseerde machines nodig. En die komen van een klein groepje bedrijven met veelal bijna-monopolieposities; gezamenlijk beheersen zij ruim 70 procent van de markt. Ze zijn onmisbare schakels met uitzonderlijke marktmacht en dat maakt chipmachinebouwers als ASML, Applied Materials, Lam Research, Tokyo Electron en KLA uitzonderlijk winstgevend.

Stap 1. Laagjes bouwen met Applied Materials
Het begint met een kale wafer: een dun, glimmend schijfje van silicium. Daarop worden in de eerste fase ultradunne laagjes materiaal aangebracht – soms maar één atoom dik. Vergelijk het met het aanbrengen van verflagen op een blanco canvas. Elke laag vormt een bouwsteen voor de latere chipstructuur. Hier komt onder meer Applied Materials in beeld. De Amerikanen zijn wereldwijd marktleider in de zogeheten depositie: het aanbrengen van dunne lagen op wafers. Applied Materials heeft een marktaandeel van bijna 50 procent in deze tak van sport. Ook Lam Research en Tokyo Electron spelen hier een grote rol.

Stap 2. Fotolak aanbrengen dankzij Tokyo Electron
Vóór de lithografie-stap (stap 3) wordt eerst nog een dunne laag lichtgevoelig materiaal op de wafer aangebracht met een coatingproces. Dit is het terrein van het Japanse Tokyo Electron, dat een marktaandeel van 90 procent heeft in coating. Binnen extreem ultraviolet licht (EUV) – de door ASML ontwikkelde technologie (zie volgende stap) – heeft Tokyo Electron zelfs de volledige markt in handen. Deze lichtgevoelige laag wordt daarna belicht tijdens de lithografie, en bepaalt dus waar het patroon op de wafer komt.

Stap 3. Patronen projecteren met ASML
De derde stap is waar ASML het maakproces betreedt. Met behulp van licht en een soort sjabloon (een masker) wordt een minuscuul patroon geprojecteerd op de wafer. Dit patroon bepaalt waar straks stroompjes kunnen lopen en waar niet, vergelijkbaar met de elektriciteitsleidingen van een huis. ASML speelt hier de hoofdrol. De machines uit Veldhoven gebruiken extreem ultraviolet licht (EUV) om ragfijne details te tekenen – veel kleiner dan met normaal licht mogelijk is. Denk aan het verschil tussen tekenen met een dikke viltstift of met een ultradunne fineliner. ASML is wereldwijd de enige fabrikant van EUV-lithografie-machines. Canon en Nikon zijn ASML’s concurrenten op lithografiegebied, maar houden zich niet bezig met EUV. In het bredere lithosegment heeft ASML 90 procent marktaandeel.

Stap 4. Snijden, reinigen en polijsten door Lam Research
Met scherpe chemische processen wordt overtollig materiaal van de wafer weggehaald. Het patroon dat eerder is geprojecteerd, wordt bij het etsen letterlijk uitgesneden. Daarna volgen schoonmaakrondes, polijsten en de finetuning van de elektrische eigenschappen. Alles moet tot op atoomniveau kloppen – anders functioneert de chip niet. Lam Research is heer en meester in het etsen van chips, met zo’n 40 procent van de markt. In schoonmaken speelt het een kleinere rol, met minder dan 20 procent marktaandeel.

Stap 5. Kwaliteitscontrole via KLA
In deze fase draait alles om controle. Machines bekijken elke chiplaag tot op de nanometer nauwkeurig. Ze speuren naar scheurtjes, vervormingen of minuscule afwijkingen. Klopt er iets niet, dan wordt het proces bijgestuurd door de chipmaker. Zo blijft de opbrengst hoog en wordt de kans op mislukte chips tot een minimum beperkt. Elke laag wordt opnieuw gecontroleerd. Soms tientallen keren, laag voor laag. In deze categorieën heeft KLA een marktaandeel van meer dan 55 procent. Naarmate chips complexer worden, groeit het belang van zijn diagnose- en controletechnologie. 

Oligopolie met torenhoge marges
De markt voor WFE-apparatuur is sterk geconsolideerd. Voor vrijwel elke stap in het productieproces zijn er maar één of twee dominante leveranciers. De verkoopprijs van de meest geavanceerde machines stijgt daardoor bijna onafgebroken. Zelfs in zwakke jaren weten deze chipmachinemakers hun winstgevendheid op peil te houden: brutomarges van 45 tot 60 procent en operationele marges van 25 tot 40 procent zijn eerder regel dan uitzondering.

Waar chipfabrikanten miljarden steken in fabrieken, investeren machinebouwers vooral in onderzoek en ontwikkeling. Geen productiehallen, maar R&D-labs. Dat maakt hun bedrijfsmodel uitzonderlijk kapitaalefficiënt. Het rendement op geïnvesteerd kapitaal (ROIC) ligt tussen de 30 en 40 procent. Ter vergelijking: de gemiddelde ROIC van de bedrijven in de pan-Europese STOXX 600 ligt rond de 13 procent.

Chipmachinemakers: buitencategorie in marges én rendement  
Een extra pluspunt: klanten zitten jarenlang vast aan hun leverancier voor onderhoud, reserveonderdelen en software-updates. Bij sommige bedrijven is al 30 tot 40 procent van de omzet terugkerend en dat is goed voor stabiliteit en voorspelbare marges.

Hoewel de chipsector cyclisch is, zijn de onderliggende structuren in deze niche uitzonderlijk robuust. Chipmachines zijn onmisbaar voor betere prestaties, energie-efficiëntie en schaalvergroting, allemaal cruciaal in een wereld die steeds digitaler wordt.

Chipmachinebouwers zijn dan ook geen gewone maakbedrijven, maar technologiegedreven monopolisten. Hun unieke positie, structureel hoge marges en terugkerende inkomsten maken ze ongeacht het moment in een economische cyclus aantrekkelijk voor langetermijnbeleggers – cycli of niet.

Beleggen in chipmachinemakers  
De vijf dominante spelers in de markt voor chipmachines – ASML, Applied Materials, Lam Research, Tokyo Electron en KLA – hebben een sterke concurrentiepositie opgebouwd. Elk van hen heeft een slotgracht gegraven rond zijn kernactiviteit: een combinatie van schaalgrootte, technologische voorsprong en langdurige klantrelaties die nieuwe toetreders op afstand houdt.



Ze bezitten unieke kennis, vastgelegd in honderden tot duizenden patenten. Daarnaast zijn hun machines zo diep verweven met de processen van klanten als TSMC, Samsung en Intel, dat overstappen niet of nauwelijks een optie is. De risico’s voor het productieproces zijn simpelweg te groot. 

Toch zijn ook deze giganten niet immuun voor risico’s. De geschiedenis leert dat marktdominantie niet eeuwig duurt. Zo hadden Canon en Nikon decennialang de leiding in lithografie, totdat ASML hen voorbijstreefde met EUV-technologie. 

Voor beleggers betekent dit: stockpicking is verleidelijk, maar spreiding is verstandiger. In plaats van vol inzetten op één kampioen kan een bredere benadering via een gespecialiseerde indexvolger (een etf gericht op chipapparatuur) een evenwichtigere blootstelling geven aan deze structurele groeimarkt.  

Een pure WFE-etf bestaat niet, maar enkele chipfondsen bieden wel flinke blootstelling aan de grote vijf. De VanEck Semiconductor UCITS ETF (ISIN: IE00BMC38736) is er daar één van, met relatief hoge wegingen in ASML, Applied Materials, Lam en KLA. Toch is ook bij deze etf minder dan een kwart van het fonds gericht op WFE-apparatuur. De rest zit in chipontwerpers en -fabrikanten zoals Nvidia, Broadcom, Qualcomm en TSMC.

wél puur op de WFE-markt wil inzetten, kan zelf spreiden. Bijvoorbeeld via een gelijkgewogen mandje van ASML, Applied Materials, Lam Research, Tokyo Electron en KLA – eventueel aangevuld met ASMI, de rijzende nummer zes van deze markt.  Chipmachinemakers vormen de stille kracht achter de digitale revolutie. De dominante spelers hebben diepe slotgrachten gegraven, maar ook in deze sector zijn winnaars van gisteren geen garanties voor morgen. Voor beleggers loont het om te mikken op de groeikansen van de sector als geheel, met een gespreide aanpak die zowel gevestigde namen als opkomende spelers zoals ASMI omvat.