De meeste etf’s volgen zo nauwkeurig mogelijk een index, zoals de MSCI World, en zijn dus passief beheerd. Ze worden ook wel indextrackers genoemd. Er zijn inmiddels meer indices dan individuele aandelen, dus beleggers kunnen met etf’s vrijwel elke beleggingsvoorkeur invullen.

Toch zoeken vermogensbeheerders telkens weer naar iets nieuws. Dat heeft geleid tot de opkomst van actieve etf’s. Wat is de achtergrond van deze ontwikkeling, wat zijn de voor- en nadelen en welke actieve etf’s zijn beschikbaar?

1. Achtergrond
Er is over de langere termijn sprake van een verschuiving van actief naar passief beheer van beleggingen. Dat heeft voornamelijk te maken met de kosten. Europese traditionele beleggingsfondsen rekenen volgens cijfers van de Europese toezichthouder ESMA gemiddeld 0,9 tot 1,4procent aan beheerkosten (afhankelijk van het type fonds). Passief beleggen is veel goedkoper, en de meeste actieve fondsen blijven achter bij de relevante index.

Op de etf-markt zijn enkele grote partijen dominant, die daardoor steeds goedkopere producten kunnen aanbieden. Kleinere beheerders richten zich vaak op thema’s en speculatieve niches. De actieve etf is aan dit aanbod toegevoegd.

Wereldwijd is het vermogen in actieve etf’s nog altijd klein in vergelijking met passieve varianten, maar ze groeien wel snel. 

2. Voor- en nadelen
Actieve etf’s hebben de structuur van een tracker: verhandelbaarheid tijdens beurstijden, relatief lage kosten en vaak transparantie in de onderliggende beleggingen. Daarbij doen ze aan actief beheer: ze streven naar een bovengemiddeld – risicogecorrigeerd – rendement. Soms in vergelijking met een representatieve index, de benchmark, soms volledig vrij.

Voordelen actieve etf’s:

• Potentie om een relevante benchmark te verslaan door actief beheer en selectie.
  
• Flexibiliteit om tijdelijk af te wijken van de index.
• Als voor een bepaald beleggingstype geen goede index beschikbaar is, kan een actieve etf nuttig zijn. 

Nadelen actieve etf’s:

• Hogere kosten dan passieve etf’s (gemiddeld 0,3 procent versus 0,12 procent bij grote indextrackers).
• Veel actieve etf’s wijken slechts beperkt af van de benchmark.
• Uit onderzoek blijkt dat het lastig is om systematisch beter te presteren dan de markt, zeker na aftrek van kosten. 
• Sommige actieve etf’s communiceren posities minder frequent.
• Minder liquide dan de grootste indextrackers, wat bij handelen extra kosten kan veroorzaken.  

3. Welke actieve etf’s zijn beschikbaar?
Volgens de database JustETF zijn er voor beleggers in Nederland op dit moment 320 actief beheerde etf’s. De oudste stamt uit 2008, maar meer dan de helft is pas in 2024 of daarna geïntroduceerd. 

In de tabellen (hieronder) worden de drie grootste actieve etf’s in de activaklassen aandelen en obligaties getoond. Daarbij vallen enkele zaken op. 




Benchmark
Actieve etf’s kunnen een index als benchmark hanteren. In die index is niet direct te beleggen, maar er is vaak wel een etf die deze nabootst. 

Bij de zes actieve etf’s is zonder uitzondering sprake van een benchmark. Veelal gaat het om een grote, bekende index. De portefeuille blijft doorgaans relatief dicht bij de onderliggende benchmark qua sector- en risicoprofiel in het geval van de aandelen-etf's. Bij de obligaties is dat juist niet het geval.

Uitzondering: ARK Innovation
Er bestaan ook actieve etf’s met een totaal andere aanpak: uitgesproken, zonder index als referentiepunt. De bekendste daarvan is de ARK Innovation ETF. Beheerder Cathie Wood richt zich op disruptieve technologiebedrijven. De etf werd in oktober 2014 gelanceerd, maar vooral vanaf het begin van de coronapandemie werd het een icoon. De koers vertoonde grote stijgingen in korte tijd, gevolgd door scherpe dalingen. 

In 2024 kwam de ARK Innovation UCITS ETF (IE000GA3D489) op de Europese markt. Deze heeft de ticker-code ARXK op Xetra en heeft circa 200 miljoen euro aan vermogen vergaard. Met het radicaal actieve beheer is de etf eigenlijk atypisch.

Kosten
De tabellen tonen de totale lopende kosten van de actieve etf’s. De beheervergoedingen liggen tussen 0,10 en 0,35 procent. Dat is iets hoger dan bij passieve etf’s. In de totale lopende kosten zitten echter ook de transactiekosten binnen het fonds, die relatief hoog kunnen zijn. De percentages die aanbieders weergeven in hun marketingcommunicatie betreffen veelal alleen de beheervergoeding. Ter illustratie: op de website van de JPMorgan Europe Research Enhanced Index Equity Active UCITS ETF staan kosten vermeld van 0,23 procent. In het Essentiële-informatiedocument (Eid) tellen de totale jaarlijkse kosten echter op tot 0,43 procent.

Hogere transactiekosten zijn een kenmerk van actieve fondsen, waarbij de beleggingsstrategie veel wisselingen in de portefeuille kan meebrengen.

De ARK Innovation UCITS ETF heeft lopende kosten van 0,78 procent en komt daarmee nog veel meer in de buurt van actieve beleggingsfondsen. 

Uitzondering: Vanguard LifeStrategy
Een mixfonds biedt in één keer een complete portefeuilleverdeling. Onder de reguliere etf’s is het aanbod van zulke multi-assetproducten beperkt. Actief beheerde strategieën zijn juist relatief groot in deze categorie.

De grootste mix-etf is de Vanguard LifeStrategy 80% Equity UCITS ETF (IE00BMVB5R75), met 740 miljoen euro onder beheer. Deze wordt beheerd zonder benchmarkindex. De etf belegt voor ongeveer 80 procent in aandelen uit ontwikkelde en opkomende markten, en voor 20 procent in vastrentende effecten (obligaties). Dat gebeurt via onderliggende beleggingen in andere Vanguard-etf’s. Er zijn ook varianten met 20, 40 of 60 procent aandelen.

De Vanguard LifeStrategy 80% Equity UCITS ETF is een van de goedkoopste kant-en-klare multi-asset-producten, met lopende kosten van 0,30 procent. Traditionele mixfondsen zijn doorgaans aanzienlijk duurder.

Beleggingscategorie Enhanced  
De term Enhanced Index komen beleggers regelmatig tegen bij actieve etf’s. Letterlijk betekent dit een ‘verbeterde’ index. Deze strategie streeft ernaar de benchmark systematisch te verslaan, met kleine actieve aanpassingen in de portefeuille. 

De grootste drie actieve aandelen-etf’s zijn van JPMorgan, en volgen deze Enhanced-benadering. De aanbieder zelf meldt in de Eid’s: “Het sub-fonds zal sterke gelijkenis vertonen met de benchmark”.

Ter illustratie: bij de JPMorgan Global Research Enhanced Index Equity Active UCITS ETF is de vergelijkingsmaatstaf de MSCI World. De resultaten waren sinds de oprichting in oktober 2018 iets beter dan die index. Dat blijkt ook uit een vergelijking met de iShares Core MSCI World UCITS ETF (IE00B4L5Y983). Over de afgelopen drie jaar en het afgelopen jaar wist de JPMorgan-etf deze tracker echter niet te verslaan. Hetzelfde geldt voor de US Research Enhanced- en Europe Research Enhanced-etf’s ten opzichte van trackers op hun benchmarks.



Kortlopende obligaties
In het segment van kortlopende obligaties zijn actieve etf’s relatief sterk vertegenwoordigd. Hier zijn indices vaak specifieker, met een focus op een bepaalde categorie leningen. Bovendien is het aantal verhandelbare obligaties een veelvoud van het aantal beursgenoteerde bedrijven.

De PIMCO Euro Short Maturity UCITS ETF belegt in een gespreide portefeuille van in euro’s luidende vastrentende effecten met een korte looptijd. Ook de JPM EUR Ultra-Short Income Active UCITS ETF heeft dat beleggingsbeleid. Met de PIMCO US Dollar Short Maturity UCITS ETF krijgt de belegger blootstelling aan vergelijkbare kortlopende obligaties, maar dan in dollars. Deze etf’s kunnen zowel bedrijfs- als overheidsobligaties opnemen in de portefeuille. 

Het valt op dat deze etf’s een benchmark hanteren die alleen bestaat uit staatsobligaties. Bedrijfsobligaties hebben meestal een hoger effectief rendement, maar ook een hoger risico. De belegger loopt hier ook tegenaan bij het zoeken naar een alternatief. Etf’s die een index volgen met een mix tussen staats- en bedrijfsobligaties met dergelijke korte looptijden, zijn er niet. 

Een passief alternatief voor kortlopende schulden in dollars is de iShares USD Treasury Bond 0-1yr UCITS ETF (IE00BGR7L912). De rentes in de Verenigde Staten liggen in de regel hoger dan in de eurozone. De PIMCO- en de iShares-etf stegen vanaf 1 maart 2019, toen laatstgenoemde etf werd geïntroduceerd, in dollartermen met respectievelijk 18,5 en 18,0 procent. In beide gevallen loopt de belegger wel het wisselkoersrisico. Dat heeft het rendement voor de eurobelegger iets verlaagd, naar 15,1 en 14,4 procent (zie grafiek).

Ter vergelijking, de JPMorgan EUR Ultra-Short Income Active UCITS ETF leverde in die periode 8,2 procent op, de PIMCO Euro Short Maturity UCITS ETF 6,9 procent. Een passieve obligatie-etf met kortlopende euroschulden is de Amundi ETF Govies 0-6 Months Euro Investment Grade UCITS ETF EUR (FR0010754200). Deze steeg de afgelopen zesenhalf jaar met 5,5 procent. Let dus op: deze etf’s hebben wel degelijk verschillende risicoprofielen. Bij het hogere rendement van de actieve etf’s hoorde meer risico.