Het besluit van Shell, formerly known as Royal Dutch, kwam niet onverwachts. Toch is het schokkend dat de trotse koninklijke multinational met een lange en hechte historie in Nederland juist het hart van de vennootschap, het hoofdkantoor, uit Nederland verplaatst. En al helemaal nu. Nu de transitie naar een duurzame samenleving leiderschap van ondernemingen vergt. Nu het eiland voor de Europese kust zich niet langer wenst te committeren aan Europese afspraken en samenwerking. Nu we van een belasting op winst, inkomen en vermogen een draai zullen moeten maken naar het beprijzen van externaliteiten met hogere belasting op verbruik en vervuiling.

Klontje boter
De meningen zijn verdeeld. Bijvoorbeeld over het vonnis van de rechtbank. Milieudefensie heeft bij de Nederlandse rechter afgedwongen dat Royal Dutch Shell een overtuigender strategie moet hebben in het kader van een klimaatneutrale samenleving. Er zijn beleggers die blij zijn met deze druk. Er zijn beleggers die het een veel te vergaande bemoeienis vinden. Shell zegt het vonnis te zullen respecteren. Dat klinkt zowel sportief als maatschappelijk verantwoord. Om Shell in de toekomst aan te spreken op haar verantwoordelijkheid, zal dan wel een nieuwe gang naar de rechter nodig zijn. Wil je Bens wereldwijde woud aan fossiele activiteiten daarin betrekken, dan moet de rechter in het Verenigd Koninkrijk worden overtuigd dat Shell er niet in slaagt haar verplichtingen tijdig na te komen. Het eerdere Nederlandse vonnis en ook een uitspraak in hoger beroep is daarmee feitelijk van generlei waarde. Tenzij Milieudefensie zich bekommert om de zorg voor de biodiversiteit in wat resteert: de rood-wit-blauw gekleurde bloempot van Marjan (van Loon, president-directeur van Shell Nederland).

Opwarming van de aarde is een feit. We hoorden onze demissionair minister-president, Mark Rutte, vanuit Glasgow ‘Actie Actie Actie’ prediken om oververhitting te voorkomen. Dan graag te beginnen met het klontje boter op het hoofd van de Nederlandse regering en het parlement. Decennialang is in het kader van het vestigingsklimaat alles aan Shell geboden wat binnen de regels van staatssteun mogelijk was. Geen accijns en belasting (voor Shell, noch voor vliegtuigmaatschappijen) op zeer vervuilende kerosine. Volledige aftrek binnen de Nederlandse VPB van alle verliezen op buitenlandse activiteiten, inclusief exploratie. Volledige aftrek van rente op leningen met buitenlandse dochters. Enkel over de joint venture met de NAM werd in Nederland daadwerkelijk passende belasting betaald. De impliciete subsidie van de Nederlandse overheid op Shells bijdrage aan het broeikaseffect is een groot offer geweest. En dan laat ik de bevingsschade in het Groningse achterland nog onvermeld. Het is wachten totdat Milieudefensie de regering aanspreekt op de houdbaarheid van het belastingstelsel richting de doelstellingen van Parijs.

En daar hoort ook de dividendbelasting bij. Nederland steunt de strategie richting een Europese Kapitaalmarkt Unie. Hierbij staat vrije toegang voor bedrijven en investeerders centraal. Daarbij passen geen dividendbelasting en bronheffing die puur discriminerend uitpakken voor buitenlandse beleggers in Nederlandse bedrijven. De belasting blijft namelijk alleen bij buitenlandse beleggers kleven die relatief veilig in een mandje (fondsen, indextrackers, etf’s) beleggen en/of niet de fiscale sluiproutes kunnen of willen gebruiken die voor anderen wel open staan. Inmiddels is om de dividendbelasting en bronheffing een hele industrie gebouwd, met partijen van bedenkelijk allooi zoals securities lending desks en dividendstrippers. Door deze ‘innovatie’ is de opbrengst voor het Rijk in de praktijk per saldo gering.

Kwetsbare delta
Want wie dragen bij aan die opbrengst? Dat zijn enkel de 'fatsoenlijke luyden' die wel gewoon met hun aandelen willen kunnen stemmen. De mensen die in hun belastingaangifte vergeten zijn de aftrek op te nemen of door de structuur van fondsen niet zelf in staat zijn de belasting terug te vorderen. Een opbrengst met een hoge prijs voor de werking van de kapitaalmarkten in Nederland: empty voting, short-sell activisme, marktmanipulatie en – oh ja – het plotse vertrek van wat altijd de grootste multinational in Nederland was. Een gevestigde naam die leidend wil zijn in de klimaattransitie en dit het liefst vanuit onze eigen kwetsbare Nederlandse delta wenste te doen, stevig verankerd in een rechterlijk vonnis. En met politieke partijen die maar oreren dat dividendbelasting een belasting voor de rijken betreft en ‘dat we daar heel veel leuke dingen mee kunnen doen’. Quod non. Het is een discriminatoire belasting waarmee jaarlijks 1,4 miljard euro niet wordt teruggegeven aan onwetende buitenlanders die vertrouwen hebben in onze Nederlandse bedrijven en instellingen. Wat voor betrouwbare overheid willen we nu eigenlijk zijn? Geen belasting op vervuiling, wel belasting op vertrouwen. Mijn broek zakt af van de wrange naaktheid van de fiscale politiek.

Gerben Everts is directeur van de VEB